Memur Hakları Nelerdir?
Memurların hizmet şartları, nitelikleri, atanma ve yetiştirilme koşulları, ilerleme ve yükselme durumları, ödev, hak, yüküm ve sorumlulukları, aylıkları, ödenekleri ve diğer özlük işleri 657 sayılı Devlet Memuru Kanunu ile belirlenmiştir.

Memur hak ve yasakları neler, memurların hak ve ayrıcalıkları neleri kapsıyor, memurların yasaklı faaliyetleri hangileri, yazımızda detaylarını vereceğiz.

Memurların Hakları ve Yasaklı Oldukları Durumlar Neler?
Devlet memurlarının tabi oldukları 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ndan ve diğer yasal düzenlemelerden kaynaklanan memur hakları şu şekildedir:

Hizmet (Çalışma) Hakkı: Çalışma hayatına dair vatandaşlara tanınan en temel hak çalışma hakkıdır. Bu hak Anayasanın 49. ve 70. maddelerinde düzenlenmiş olup herkes çalışma hakkına sahiptir. Çalışmak bir hak olmakla birlikte aynı zamanda bir ödevdir.
İlerleme ve Yükselme Hakkı: Devlet Memurları Kanunu madde 3 düzenlemesinde devlet memurlarının ilerleme ve yükselme hakları düzenlenmiştir. Buna göre devlet memurlarına, yaptıkları hizmetler için lüzumlu bilgilere ve yetişme şartlarına uygun şekilde, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkanı sağlanmaktır. Ayrıca bu imkan, liyakat esasına göre ve her bir devlet memuruna eşit imkan verilerek sağlanmalıdır.
Uygulamayı İsteme Hakkı: DMK m. 17 uyarınca devlet memurları, kanunlarımızda belirlenen ve yürürlükte bulunan hükümlerin kendilerine aynen uygulanmasını isteme hakkına sahiplerdir.
Güvenlik Hakkı: DMK m. 18 uyarınca devlet memurlarının kanunda yazılı olan haller dışında memurluk görevlerine son verilmesi mümkün değildir. Devlet memurlarının memuriyetleri ancak kanunda yazılı hallerde sonlandırılabilir. Bu güvenlik hakkı nedeniyle devlet memurlarının aylık ve başka hakları da ellerinden alınamaz.
Emeklilik Hakkı: DMK m. 19 uyarınca devlet memurlarının, özel kanununda yazılı belirli şartlar içinde, emekli olma hakkı vardır. Kişilerin 65 yaşına kadar çalışmaya devam etmeleri mümkündür. Ancak bu yaş dolduğunda emekli edilirler. Ayrıca emeklilik hakkı kazanıldıktan sonra çalışmaya devam eden işçi, iş ilişkisinin sonlandırılma şekli ne olursa olsun kişi bu emeklilik hakkından yararlanır.
Çekilme (İstifa) Hakkı: Devlet memurları, bu kanunda belirtilen esaslara göre memurluktan çekilebilirler. Memur istifasını bağlı olduğu kuruma yazılı olarak bildirir. Devlet memurları istifa ettikten 6 ay sonra kadronun boş olması halinde geri dönmeyi talep edebilirler. Memurdan istifası sonrası bir süre daha beklenmesi istenebilir. Memurdan bir süre daha beklemesi istenmesine rağmen, memur bu süreyi beklemezse en az 1 yıl işe geri dönemez.
Müracaat, Şikayet ve Dava Açma Hakkı: DMK m. 21 uyarınca devlet memurları, kurumlarıyla ilgili resmi ve şahsi işlerinden dolayı müracaat; amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet ve dava açma hakkına sahiptirler.
Sendika Kurma ve Sendikaya Üye Olma Hakkı: Devlet memurları, Anayasa ve Devlet Memurları Kanunu m. 22 uyarınca, sendikalar ve üst kuruluşlar kurabilir ve bunlara üye olabilirler.
Toplu İş Sözleşmesi Yapma Hakkı: Anayasa m. 53 uyarınca işçiler ve işverenler, karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarını ve çalışma şartlarını düzenlemek amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptirler.
İzin Hakkı: DMK m. 23 uyarınca devlet memurları, bu kanunda gösterilen süre ve şartlarla izin hakkına sahiptirler. Bu izin hakkı kapsamında devlet memurlarının; DMK m. 102 103 uyarınca yıllık izin, DMK m. 103/3 uyarınca sağlık izni, DMK m. 104 uyarınca mazeret izni, DMK m. 105 uyarınca hastalık ve refakat izni ve yine DMK m. 108 uyarınca aylıksız izin hakları bulunmaktadır. Bu izinlerden; yıllık izin, mazeret izni, hastalık ve refakat izni ücretli izindir. Aylıksız izin süresinde ise devlet memuruna ücret verilmemektedir.
İsnat ve İftiralara Karşı Korunma Hakkı: DMK m. 25 uyarınca devlet memurları hakkındaki ihbar ve şikayetler, garaz veya mücerret hakaret için, uydurma bir suç isnadı suretiyle yapıldığı ve soruşturma veya yargılamanın tabi olduğu kanuni işlem sonucunda bu isnat sabit olmadığı takdirde, merkezde bu memurun en büyük amiri, illerde valiler, isnatta bulunanlar hakkında kamu davası açılmasını Cumhuriyet Savcılığından isterler. Bu şekilde devlet memurlarının isnat ve iftiralara karşı korunma hakkı sağlanmış olmaktadır.
Aylık (Maaş) Hakkı: DMK m.146 vd. hükümleri uyarınca devlet memurunun maaş hakkı bulunmaktadır.
Yolluk Hakkı: DMK m. 177 uyarınca, devlet memurlarından bir görevin ifası için sürekli veya geçici olarak görev yerinden ayrılanların yol giderleri ve gündelikleri karşılanmaktadır. Bu durumda devlet memurlarına verilecek yolluklar bu konudaki özel kanun hükümlerine göre belirlenir ve ödenir.
Diğer Sosyal Haklar: Bu hakların yanı sıra devlet memurunun; tedavi yardımı, aile yardımı, doğum ve ölüm yardımı hakları bulunmaktadır.
Memur Yasakları Nelerdir?
Devlet memurlarının yasal düzenlemelerden kaynaklanan ve uymaları gereken yasaklar ve memurların yasaklı faaliyetleri şu şekildedir:

Siyasi Partilere Girme Yasağı: Devlet memurları siyasi partiye üye olamazlar, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef tutan bir davranışta bulunamazlar; hiçbir şekilde siyasi ve ideolojik amaçlı beyanda ve eylemde bulunamazlar ve bu eylemlere katılamazlar.
Toplu Eylem ve Hareketlerde Bulunma Yasağı: Devlet memurlarının kamu hizmetlerini aksatacak şekilde memurluktan kasıtlı olarak birlikte çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri veya görevlerine gelip de devlet hizmetlerinin ve işlerinin yavaşlatılması veya aksatılması sonucunu doğuracak eylem ve hareketlerde bulunmaları yasaktır.
Grev Yasağı: Devlet memurlarının greve karar vermeleri, grev tertiplemeleri, ilan etmeleri, bu yolda propaganda yapmaları yasaktır. Devlet memurları, herhangi bir greve veya grev teşebbüsüne katılamaz, grevi destekleyemez veya teşvik edemezler.
Ticaret ve Kazanç Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasağı: DMK m. 28 uyarınca devlet memurları ticari ve diğer kazanç getirici faaliyette bulunamazlar. Bu nedenle devlet memurlarının aynı zamanda tacir veya esnaf olmaları mümkün değildir.
Hediye Alma, Menfaat Sağlama Yasağı: DMK m. 29 uyarınca devlet memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır.
Denetimindeki Teşebbüsten Menfaat Sağlama Yasağı: DMK m. 30 uyarınca, Devlet memurunun, denetimi altında bulunan veya kendi görevi veya mensup olduğu kurum ile ilgisi olan bir teşebbüsten, doğrudan doğruya veya aracı eliyle her ne ad altında olursa olsun bir menfaat sağlaması yasaktır.
Gizli Bilgileri Açıklama Yasağı: DMK m. 31 uyarınca devlet memurlarının kamu hizmetleri ile ilgili gizli bilgileri görevlerinden ayrılmış bile olsalar, yetkili bakanın yazılı izni olmadıkça açıklamaları yasaktır.